De vraag die bij de vervolging van Anders Breivik steeds naar boven komt is: Is hij toerekeningsvatbaar of een gestoorde maniak? Dat is natuurlijk juridisch een interessante vraag, maar ook belangrijk om met elkaar betekenis te kunnen geven aan zijn, voor ons allemaal verontrustende, misdrijf. Zelf heeft hij, via zijn advocaten, een duidelijk standpunt: hij wil 100% serieus genomen worden en zijn rationele motieven toelichten. Het uiteindelijke antwoord zal niet gemakkelijk te geven zijn, los van de kwaliteit van het eventuele psychologische onderzoek.

Want wat is gek? Het antwoord daarop lijkt wel samen te hangen met het geografische perspectief. Veel van mijn vrienden komen terug van vakanties in Scandinavië met de conclusie dat de natuur ongelofelijk mooi en indrukwekkend is, maar dat ze de volgende jaren weer naar emotioneel ‘warmere’ landen willen gaan. Ze hebben iets gemist in de omgang met de lokale bevolking. Dat die uitnodigend zitten te genieten van hun leven ‘in de schaduw van een boom of op een zonnig terras’. Dat ze uitstralen dat ze tijd en aandacht voor elkaar en hun gasten hebben.

In zijn milleniumtrilogie beschrijft Stieg Larsson zijn hoofdpersoon Lisbeth Salander als iemand met een hoge moraal (in Graves termen een sterk blauw perspectief) en een hardhandige ‘oog om oog’-houding (in Graves termen een hoog rood perspectief). Het in Angelsaksische cultuur dominante oranje ’persoonlijke ambitie perspectief’ en het haar empatische vermogens ontbreken vrijwel geheel. Ze onderhoud eigenlijk met niemand langdurige relaties. Ze heeft daarmee een sterk uitgesproken profiel en ook in die boeken speelt de discussie of ze nu juist sterk of gestoord is (ze is in haar jeugd opgenomen geweest in een psychiatrische inrichting). De conclusie in het boek is dat ze bijzonder, maar normaal is. Een totaal gebrek aan empathie is geen essentiële afwijking.

Daar denken wij in Nederland anders over, en ik neem aan in nog meer zuidelijke mediterrane landen nog in sterkere mate. Wij vinden empathie wel een essentieel onderdeel van de dagelijkse omgang. Tussen mensen, maar ook van de omgang met en tussen organisaties en instituties. De laatste tijd zijn daar weer twee duidelijke voorbeelden van. Dick Benschop wordt als directeur van Shell Nederland niet zozeer verweten dat hij niet autonoom sancties uitvoert tegen Syrie, maar dat hij te weinig empathie toont voor de noden van de Syrische bevolking. Uiteindelijk was dat zelfs de conclusie van de tweede kamerleden waarmee Benschop heeft gesproken. En bijna tegelijkertijd moest de Utrechtse burgemeester Aleid Wolfsen zich verantwoorden voor de raad over zijn optreden bij de problemen rondom het weggepeste homostel in de wijk Leidsche Rijn. Naast zijn excuses over het tekortschieten van de acties op het gebied van handhaving en opsporing biedt Wolfsen ook met namen zijn excuses aan omdat het hem niet gelukt is het vertrouwen van het stel te winnen. Daar zegt hij persoonlijk buikpijn van te hebben. Dat zaken praktisch mislopen kunnen we nog begrijpen, maar niet dat we geen begrip en inlevingsvermogen tonen aan slachtoffers. Hier kan dat relaties ontwrichten en carrières schaden. Wij vinden dat gek.